HD

Dysplazja stawów biodrowych

Hip dysplasia

autorka: lek.wet.Anna Chłosta

Termin dysplazja wywodzi się z dwóch greckich słów- plastos (ukształtowanie) oraz dis (źle). Displastos zatem to coś wadliwie ukształtowanego. Dysplazja w medycynie ludzkiej i weterynaryjnej określa złożone nieprawidłowości w budowie tkanek i narządów. Kompleksowy charakter pojęcia dysplazji w omawianym przypadku dysplazji stawów biodrowych oznacza, że na powstanie wadliwych stawów miało wpływ wiele czynników- choroba ta jest schorzeniem polietiologicznym.

Dysplazja stawów biodrowych (HD- Hip dysplasia) jest wadą rozwojową uwarunkowaną genetycznie, jest skłonnością wrodzoną. Oznacza to, że kolejne pokolenia dziedziczą czynnik genetyczny warunkujący jej powstanie.

Objawy

zgięte lekko kolana, utrzymane w postawie koślawej
różnego stopnia kulawizny kończyn miednicznych
trudności ze wstawaniem z pozycji siedzącej
wstawanie po nocy- sztywne i niezgrabne
poruszanie się chwiejne i niepewne
siadanie na guzach kulszowych- prawym lub lewym, podwijanie ogona
często przy biegu, kłusie- odpychanie się oboma tylnymi kończynami- skakanie jak zając
problemy ze wskakiwaniem
niechęć do ruchu i zabaw

Objawy zazwyczaj są mocno zróżnicowane- u psów z ciężką dysplazją, przy naturalnie występującej masie mięśniowej w obrębie miednicy, powyższe objawy mogą w ogóle nie występować. Psy mogą także częściej odpoczywać w trakcie wysiłku, wstają nieco bardziej ociężale, po czym po kilkunastu krokach poruszają się już normalnie. W przypadku podwichnięć czyli wysuwania się główki kości udowej z panewki kości biodrowej, objawy są już cięższe.

Objawy pojawiają się w różnym wieku, najczęściej między 6 a 12 miesiącem życia. W przypadku lekkiej HD pies zaczyna kuleć dopiero w wieku 3-4 lat, w postaciach zaawansowanych niepokojące objawy pojawiają się w wieku 3 miesięcy.

Kiedy głowa kości udowej ma tendencję do stałego przebywania poza krawędzią panewki kości biodrowej, pies ma tendencję do unikania bolesności powodowanej przez nacisk powierzchni kości udowej na tkanki poza panewką- będzie trzymał wąską postawę kończyn miednicznych. Natomiast w przypadku bolesnego opuszczania panewki przez głowę kości udowej i tym samym rozciągania torebki stawowej z dużym naciskiem na tkanki pod chrząstką, pies chcąc uniknąć bólu kończyny będzie miał rozstawione.

Oba ta działania powodują zaburzenia i deformacje tkanek stawów biodrowych- powodują zwyrodnienie stawu biodrowego oraz zapalenie kostno-stawowe.

Bardzo trudno przewidzieć losy zwierzęcia u którego zdiagnozowano HD. Brak korelacji w przeprowadzanych badaniach związku pomiędzy objawami a przebiegiem schorzenia.

Przebieg u każdego psa jest inny: zależy od rasy, wieku, masy ciała, kondycji, formy ruchu oraz tego czy chore są dwa stawy czy tylko jeden.

Szczególnie obciążające ćwiczenia to:

aportowanie
podskakiwanie do wysoko trzymanego patyka
przeskakiwanie przez przeszkody
wbieganie na strome wzgórza
zeskakiwanie z wysokości
częste korzystanie ze schodów
wymuszone bieganie za rowerem i podobne

Ograniczenie intensywności ruchu lub jego skrócenie czy rezygnacja z ćwiczeń może wydatnie pomóc w wycofaniu się objawów kulawizny.

Jeżeli jednak choroba przebiega z wyraźnymi objawami kulawizny które nie ustępują po ograniczeniu ruchu, znaczy to, że powstały trwałe już zmiany zwyrodnieniowe w obrębie stawu biodrowego, które to wymagają leczenia farmakologicznego.

Cięższe przypadki wymagają już leczenia chirurgicznego, znoszącego ból który uniemożliwia psu niewymuszony ruch oraz komfort życia.

Przyczyny

Najważniejsze przyczyny powodujące nieprawidłowy rozwój stawów biodrowych i patogeneza HD:

predyspozycje genetyczne.
czynniki środowiskowe
wadliwe geny uszkadzające chrząstkę, tkankę łączną oraz mięśnie okolicy stawów biodrowych
biomechanicznie HD przejawia się dysproporcją między pierwotną masą mięśniową i nieproporcjonalnym, szybkim wzrostem szkieletu.
pies rodzi się ze zdrowymi, normalnymi stawami biodrowymi, niezdolność mięśni do rozwoju oraz osiągnięcia dojrzałości razem z kośćcem powoduje niestabilność stawów. zapoczątkowuje to serię zmian zwyrodnieniowych – tak powstaje dysplazja stawów biodrowych.
zmiany kostne są rezultatem niemożności dopasowania powierzchni stawowych przez tkanki miękkie.
zapobieganie rozwojowi choroby polega na dopasowaniu powierzchni zanim skostnieje panewka kości biodrowej a tkanki miękkie będą przeciwdziałać podwichnięciu głowy kości udowej.
psy z większą masą mięśniowej obręczy miednicznej mają z reguły lepsze stawy biodrowe.

Wystąpienie choroby, jej postępowanie mogą być spowolnione przez zmniejszenie tempa rozwoju szczeniąt.

Występowanie HD w populacji zwierząt nie może być wyeliminowane. Można jedynie ograniczać ilość chorych zwierząt poprzez rozmnażanie psów z radiologicznie prawidłowymi stawami.

Zasady w hodowli

Według OFA (Orthopedic Foundation of America) należy przestrzegać kilku zasad aby zminimalizować zagrożenie wystąpienia HD w populacji.

należy kojarzyć zdrowe psy pochodzące od zdrowych rodziców i dziadków.
dobierając pary do rozrodu wykorzystywać horyzontalne dane rodowodowe- 50% cech genetycznych pochodzi od rodziców, 25% od dziadków i 12,5% od pradziadków.
należy kojarzyć psy które mają ponad 75% zdrowego, przebadanego rodzeństwa w miocie. należy wymagać od hodowców wykonywania badań rtg stawów, także psów i suk które zostały wykastrowane tym samym nie wykorzystane w dalszej hodowli.
trzeba wybierać do rozrodu psy które spłodziły nie mniej niż 90% zdrowego potomstwa.
do hodowli powinno wybierać się psy, które przewyższają wynikami przeciętne wyniki dla populacji suk i psów w swojej rasie.

Obecnie HD uznaje się za chorobę DZIEDZICZNĄ wywoływaną przez interakcje wielogenową. To znaczy, że u zwierząt genetycznie OBCIĄŻONYCH nieznana interakcja genów z ww. czynnikami powoduje różnego stopnia ekspresję fenotypową- czyli zmiany w RTG i/lub objawy kliniczne.

Nieodpowiednie żywienie czy nadmierny trening nie są w stanie wywołać dysplazji u psa, który nie posiada genetycznych predyspozycji.

Uwarunkowania środowiskowe

1. Tempo wzrostu i przyrostu masy ciała

Ze względu na tempo wzrostu i przyrostu masy oraz korelacje z występowaniem HD, wysuwa się wnioski, że szybkie tempo wzrostu jest czynnikiem predysponującym do wystąpienia HD- stąd psy o wadze docelowej powyżej 35kg mają największą szansę na zachorowanie.

2. Wartość energetyczna karmy

W przypadku zwiększonej podaży czy kaloryczności posiłków u psów, wzrost mięśni, więzadeł i torebek stawowych nie nadąża na gwałtownym rozwojem kośćca. Nadmierna masa kości powoduje zachwianie równowagi między tymi dwoma rodzajami tkanek, w następstwie czego dochodzi do zaburzeń formowania stawów.

3. Zawartość białka w karmi

Z przeprowadzonych badań wynika kilka konkluzji:

Ilość przyjmowanego białka nie ma wpływu na metabolizm wapnia i rozwój szkieletu.
Karma wysokobiałkowa nie jest odpowiedzialna za różnice w wysokości w kłębie i masie ciała
Jest nieprawdopodobne by nadmiar białka w karmie był przyczyną w rozwoju osteochondrosis- zapalenia kostno-stawowego.

4.Węglowodany w diecie

Nadmierna podaż węglowodanów w diecie może prowadzić do odkładania tłuszczu i zbyt dużego obciążenia dla stawów, oprócz tego, mogą obniżyć całkowity pobór energii i białka a także obniżyć wchłanianie składników mineralnych co pośrednio może powodować niedobory mineralne i również działać niekorzystnie na kości.

5. Tłuszcze w diecie

Niedobór kwasów tłuszczowych w diecie może mieć wpływ na zwolnienie wzrostu, zmniejszenie aktywności fizycznej, reprodukcyjności a także utratę masy ciała. Nie mają bezpośredniego wpływu na powstawanie HD.

6. Substancje mineralnie w diecie

Zapotrzebowanie na wapń i fosfor, oraz magnez jeszcze szczególnie ważne w rozwoju młodych psów, zwłaszcza ras dużych i olbrzymich. Należy jednak pamiętać o tym, aby zachować umiar w suplementacji tych minerałów, gdyż możemy w ten sposób zaszkodzić szczeniakowi.

7. Suplementacja

Zróżnicowana energetycznie oraz zbilansowana pod względem składników mineralnych dieta nie wymaga suplementacji. Najlepszą radą czy i jakie odżywki stosować w profilaktyce czy leczeniu dysplazji jest zasięgnięcie porady u kompetentnego lekarza medycyny weterynaryjnej.

Z badań wynika, że podawanie szczenięciu nadmiernie wzbogaconego wapniem, wysokoenergetycznego i dobrze przyswajanego pożywienia podawanego ad libitum, czyli do woli będzie miało decydujący wpływ na wystąpienie zmian o charakterze osteochondrozy prowadzącej w późniejszym czasie do bardziej zaawansowanych zmian. Przy czym ilość fosforu, białka i węglowodanów nie będzie miała większego znaczenia.

Budowa stawu biodrowego

Najprościej ujmując staw biodrowy składa się z sferycznie wklęsłej powierzchni stawowej panewki kości biodrowej miednicy oraz kulistym, wypukłym zakończeniem głowy kości udowej. Te dwa kostne elementy pokryte chrząstką stawową zamknięte są wewnątrz torebki stawowej- jej wewnętrzna warstwa nieustannie produkuje nową i wchłania starą, zużytą maź stawową (maź ma za zadanie odżywić chrząstkę). Zapewnia także prawidłowe warunki ślizgania się powierzchni stawowych, gdyż zawiera znaczną ilość kwasu hialuronowego.

Zdrowa torebka stawowa to cienka błoniasta struktura, można przez nią zobaczyć biel chrząstek stawowych. Jest także dość elastyczna- stąd tak szeroki zakres ruchów kończyny miednicznej. Jednocześnie jest bardzo mocna- torebka pęka tylko przy bardzo poważnych urazach- w rezultacie zwichnięcia stawu biodrowego bądź złamań głowy lub szyjki kości udowej.

Dzięki obecności lepkiej mazi stawowej dochodzi do delikatnego zassania głowy kości udowej do panewki- dzięki czemu jakość chrząstki pozostaje bez zmian i staw pozostaje zdrowy.

W skład stawu wchodzi także więzadło głowy kości udowej zwane obłym- łączy dno panewki kości biodrowej z głową kości udowej. Więzadło chroni przed zwichnięciami stawu, kiedy natomiast występują różnice w kształcie panewki i głowy kości udowej- więzadło to nie jest w stanie chronić przed wypadnięciem głowy.

Ostatnim elementem mającym znaczenie w dynamice pracy stawu są mięśnie tej okolicy.

Diagnozowanie

Rozpoznanie opiera się na podstawie przeprowadzonego wywiadu, badania klinicznego i badania RTG.

Badanie RTG profilaktyczne przeprowadzane jest po zakończeniu wzrostu psa, jak wiadomo, każda rasa ma inną specyfikę.

Badanie RTG przeprowadzane jest w głębokiej sedacji bądź znieczuleniu ogólnym. Pies powinien na to badanie przyjechać na czczo- aby zminimalizować ryzyko wymiotów i zachłyśnięcia się. Pies ułożony jest na grzbiecie, kończyny miedniczne muszą być wyprostowane w stawach biodrowych, kości udowe równoległe do siebie, rzepki muszą być widoczne w połowie szerokości dalszych końców kości udowych. Przechylenie miednicy psa w trakcie badania powoduje powstanie asymetrycznego obrazu stawów i konieczność powtórnego wykonania zdjęcia. Taki obraz jest zafałszowany i nie może być oceniany.

Ocenie podlegają:

Miednica i panewki miednicy pod względem kształtu i ich głębokości
Głowy i szyjki kości udowych- kształt, zagłębienie, zmiany wytwórcze
Szerokość przestrzeni między panewką a głową kości udowej
Zagłębienie głowy kości udowej w panewce
Wynik pomiaru kąta Norberga (powinien być równy lub większy niż 105 stopni)
Obecność niewykształcenia krawędzi panewki kości biodrowej
Obecność zmian zwyrodnieniowych krawędzi panewki
Kąty nachylenia głowy
Obecność zmian wytwórczych, zniekształcających panewki i/lub głowy kości udowej
Obecność podwichnięcia głowy kości udowej

Powyższe zmiany, jeśli występują, są klasyfikowane wg ustalonej punktacji- na podstawie sumy punktów ustala się czy i w jakim stopniu występuje dysplazja.

Istnieje kilka systemów oceny, przedstawionych na poniższej tabeli:

Postępowanie

Schemat leczenia u psów z dysplazją stawów biodrowych obejmuje postępowanie zachowawcze, czyli działania nieinwazyjne oraz modyfikujące- inwazyjne w tym metody chirurgiczne.

U psów bez poważnych deformacji, podwichnięć i objawów ChZS, postępowanie lecznicze powinno obejmować:

Modyfikację żywienia i ruchu psa
Właściwą dietę redukującą częstą nadwagę
Ćwiczenia korygujące postawę kończyn miednicznych
Modyfikację tkanki łącznej- głównie suplementacja kwasem hialuronowym, kolagenem hydrolizowanym, MSM, czarci pazur.
Fizykoterapię i ćwiczenia
Akupunkturę, stymulację elektryczną
Zastosowanie prekursorów chrząstki i mazi stawowej- wspomniany kwas hialuronowy, siarczan chondroityny, glikozaminoglikany
Podawanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych, bardzo rzadko steroidowych
Postępowanie chirurgiczne- przy niewystarczających rezultatach działań zachowawczych

Postępowanie chirurgiczne powinno być dokonywane na psach które ukończyły wzrost- rozwój szkieletu u szczeniąt nie przebiega w sposób linearny- nie zawsze powoduje stałe pogarszanie się czynności stawów.

Poniżej tabela z różnymi zabiegami- jest to lista stale aktualizowana- to do lekarza weterynarii należy wybór ścieżki postępowania z chorym psem.

OFA, Orthopedic Foundation or Animals, przeprowadziła ogromne, wieloletnie badania na wielu rasach psów w Ameryce. Skutkiem tego powstała statystyka występowania dysplazji w latach 1974 do 2016 roku.

Dysplazja stawów biodrowych oraz dysplazja stawów łokciowych – wg OFA amstaffy są na dość wysokim 23 miejscu pod względem częstości zachorowań na dysplazję stawów biodrowych oraz na 17 miejscu pod względem zachorowań na dysplazję stawów łokciowych co jest oczywiście podyktowane budową obręczy barkowej u tej rasy oraz dość szeroką klatką piersiową, preferowaną we wzorcu rasy.