Dysplazja stawów biodrowych
Hip dysplasia
autorka: lek.wet.Anna Chłosta
​
Termin dysplazja wywodzi siÄ™ z dwóch greckich sÅ‚ów- plastos (uksztaÅ‚towanie) oraz dis (źle). Displastos zatem to coÅ› wadliwie uksztaÅ‚towanego. Dysplazja w medycynie ludzkiej i weterynaryjnej okreÅ›la zÅ‚ożone nieprawidÅ‚owoÅ›ci w budowie tkanek i narzÄ…dów. Kompleksowy charakter pojÄ™cia dysplazji w omawianym przypadku dysplazji stawów biodrowych oznacza, że na powstanie wadliwych stawów miaÅ‚o wpÅ‚yw wiele czynników- choroba ta jest schorzeniem polietiologicznym.
Dysplazja stawów biodrowych (HD- Hip dysplasia) jest wadÄ… rozwojowÄ… uwarunkowanÄ… genetycznie, jest skÅ‚onnoÅ›ciÄ… wrodzonÄ…. Oznacza to, że kolejne pokolenia dziedziczÄ… czynnik genetyczny warunkujÄ…cy jej powstanie.
​
Objawy
-
zgięte lekko kolana, utrzymane w postawie koślawej
-
różnego stopnia kulawizny koÅ„czyn miednicznych
-
trudności ze wstawaniem z pozycji siedzącej
-
wstawanie po nocy- sztywne i niezgrabne
-
poruszanie siÄ™ chwiejne i niepewne
-
siadanie na guzach kulszowych- prawym lub lewym, podwijanie ogona
-
często przy biegu, kłusie- odpychanie się oboma tylnymi kończynami- skakanie jak zając
-
problemy ze wskakiwaniem
-
niechęć do ruchu i zabaw
​​
Objawy zazwyczaj sÄ… mocno zróżnicowane- u psów z ciężkÄ… dysplazjÄ…, przy naturalnie wystÄ™pujÄ…cej masie mięśniowej w obrÄ™bie miednicy, powyższe objawy mogÄ… w ogóle nie wystÄ™pować. Psy mogÄ… także częściej odpoczywać w trakcie wysiÅ‚ku, wstajÄ… nieco bardziej ociężale, po czym po kilkunastu krokach poruszajÄ… siÄ™ już normalnie. W przypadku podwichnięć czyli wysuwania siÄ™ gÅ‚ówki koÅ›ci udowej z panewki koÅ›ci biodrowej, objawy sÄ… już cięższe.
Objawy pojawiajÄ… siÄ™ w różnym wieku, najczęściej miÄ™dzy 6 a 12 miesiÄ…cem życia. W przypadku lekkiej HD pies zaczyna kuleć dopiero w wieku 3-4 lat, w postaciach zaawansowanych niepokojÄ…ce objawy pojawiajÄ… siÄ™ w wieku 3 miesiÄ™cy.
​
Kiedy gÅ‚owa koÅ›ci udowej ma tendencjÄ™ do staÅ‚ego przebywania poza krawÄ™dziÄ… panewki koÅ›ci biodrowej, pies ma tendencjÄ™ do unikania bolesnoÅ›ci powodowanej przez nacisk powierzchni koÅ›ci udowej na tkanki poza panewkÄ…- bÄ™dzie trzymaÅ‚ wÄ…skÄ… postawÄ™ koÅ„czyn miednicznych. Natomiast w przypadku bolesnego opuszczania panewki przez gÅ‚owÄ™ koÅ›ci udowej i tym samym rozciÄ…gania torebki stawowej z dużym naciskiem na tkanki pod chrzÄ…stkÄ…, pies chcÄ…c uniknąć bólu koÅ„czyny bÄ™dzie miaÅ‚ rozstawione.
​
Oba ta dziaÅ‚ania powodujÄ… zaburzenia i deformacje tkanek stawów biodrowych- powodujÄ… zwyrodnienie stawu biodrowego oraz zapalenie kostno-stawowe.
​
Bardzo trudno przewidzieć losy zwierzÄ™cia u którego zdiagnozowano HD. Brak korelacji w przeprowadzanych badaniach zwiÄ…zku pomiÄ™dzy objawami a przebiegiem schorzenia.
​
Przebieg u każdego psa jest inny: zależy od rasy, wieku, masy ciała, kondycji, formy ruchu oraz tego czy chore są dwa stawy czy tylko jeden.
​
Szczególnie obciążajÄ…ce ćwiczenia to:
-
aportowanie
-
podskakiwanie do wysoko trzymanego patyka
-
przeskakiwanie przez przeszkody
-
wbieganie na strome wzgórza
-
zeskakiwanie z wysokości
-
czÄ™ste korzystanie ze schodów
-
wymuszone bieganie za rowerem i podobne
​​
Ograniczenie intensywnoÅ›ci ruchu lub jego skrócenie czy rezygnacja z ćwiczeÅ„ może wydatnie pomóc w wycofaniu siÄ™ objawów kulawizny.
Jeżeli jednak choroba przebiega z wyraźnymi objawami kulawizny które nie ustÄ™pujÄ… po ograniczeniu ruchu, znaczy to, że powstaÅ‚y trwaÅ‚e już zmiany zwyrodnieniowe w obrÄ™bie stawu biodrowego, które to wymagajÄ… leczenia farmakologicznego.
Cięższe przypadki wymagajÄ… już leczenia chirurgicznego, znoszÄ…cego ból który uniemożliwia psu niewymuszony ruch oraz komfort życia.
​
Przyczyny
Najważniejsze przyczyny powodujÄ…ce nieprawidÅ‚owy rozwój stawów biodrowych i patogeneza HD:
-
predyspozycje genetyczne.
-
czynniki środowiskowe
-
wadliwe geny uszkadzajÄ…ce chrzÄ…stkÄ™, tkankÄ™ Å‚Ä…cznÄ… oraz mięśnie okolicy stawów biodrowych
-
biomechanicznie HD przejawia się dysproporcją między pierwotną masą mięśniową i nieproporcjonalnym, szybkim wzrostem szkieletu.
-
pies rodzi siÄ™ ze zdrowymi, normalnymi stawami biodrowymi, niezdolność mięśni do rozwoju oraz osiÄ…gniÄ™cia dojrzaÅ‚oÅ›ci razem z kośćcem powoduje niestabilność stawów. zapoczÄ…tkowuje to seriÄ™ zmian zwyrodnieniowych – tak powstaje dysplazja stawów biodrowych.
-
zmiany kostne są rezultatem niemożności dopasowania powierzchni stawowych przez tkanki miękkie.
-
zapobieganie rozwojowi choroby polega na dopasowaniu powierzchni zanim skostnieje panewka kości biodrowej a tkanki miękkie będą przeciwdziałać podwichnięciu głowy kości udowej.
-
psy z większą masą mięśniowej obręczy miednicznej mają z reguły lepsze stawy biodrowe.
Wystąpienie choroby, jej postępowanie mogą być spowolnione przez zmniejszenie tempa rozwoju szczeniąt.
WystÄ™powanie HD w populacji zwierzÄ…t nie może być wyeliminowane. Można jedynie ograniczać ilość chorych zwierzÄ…t poprzez rozmnażanie psów z radiologicznie prawidÅ‚owymi stawami.
Zasady w hodowli
​
Według OFA (Orthopedic Foundation of America) należy przestrzegać kilku zasad aby zminimalizować zagrożenie wystąpienia HD w populacji.
-
należy kojarzyć zdrowe psy pochodzÄ…ce od zdrowych rodziców i dziadków.
-
dobierajÄ…c pary do rozrodu wykorzystywać horyzontalne dane rodowodowe- 50% cech genetycznych pochodzi od rodziców, 25% od dziadków i 12,5% od pradziadków.
-
należy kojarzyć psy które majÄ… ponad 75% zdrowego, przebadanego rodzeÅ„stwa w miocie. należy wymagać od hodowców wykonywania badaÅ„ rtg stawów, także psów i suk które zostaÅ‚y wykastrowane tym samym nie wykorzystane w dalszej hodowli.
-
trzeba wybierać do rozrodu psy które spÅ‚odziÅ‚y nie mniej niż 90% zdrowego potomstwa.
-
do hodowli powinno wybierać siÄ™ psy, które przewyższajÄ… wynikami przeciÄ™tne wyniki dla populacji suk i psów w swojej rasie.
Obecnie HD uznaje siÄ™ za chorobÄ™ DZIEDZICZNÄ„ wywoÅ‚ywanÄ… przez interakcje wielogenowÄ…. To znaczy, że u zwierzÄ…t genetycznie OBCIÄ„Å»ONYCH nieznana interakcja genów z ww. czynnikami powoduje różnego stopnia ekspresjÄ™ fenotypowÄ…- czyli zmiany w RTG i/lub objawy kliniczne.
​
Nieodpowiednie żywienie czy nadmierny trening nie sÄ… w stanie wywoÅ‚ać dysplazji u psa, który nie posiada genetycznych predyspozycji.
Uwarunkowania środowiskowe
​
1. Tempo wzrostu i przyrostu masy ciała
Ze względu na tempo wzrostu i przyrostu masy oraz korelacje z występowaniem HD, wysuwa się wnioski, że szybkie tempo wzrostu jest czynnikiem predysponującym do wystąpienia HD- stąd psy o wadze docelowej powyżej 35kg mają największą szansę na zachorowanie.
​
2. Wartość energetyczna karmy
W przypadku zwiÄ™kszonej podaży czy kalorycznoÅ›ci posiÅ‚ków u psów, wzrost mięśni, wiÄ™zadeÅ‚ i torebek stawowych nie nadąża na gwaÅ‚townym rozwojem kośćca. Nadmierna masa koÅ›ci powoduje zachwianie równowagi miÄ™dzy tymi dwoma rodzajami tkanek, w nastÄ™pstwie czego dochodzi do zaburzeÅ„ formowania stawów.
​
3. Zawartość białka w karmi​​
Z przeprowadzonych badań wynika kilka konkluzji:
-
Ilość przyjmowanego biaÅ‚ka nie ma wpÅ‚ywu na metabolizm wapnia i rozwój szkieletu.
-
Karma wysokobiaÅ‚kowa nie jest odpowiedzialna za różnice w wysokoÅ›ci w kÅ‚Ä™bie i masie ciaÅ‚a
-
Jest nieprawdopodobne by nadmiar białka w karmie był przyczyną w rozwoju osteochondrosis- zapalenia kostno-stawowego.
4.Węglowodany w diecie
Nadmierna podaż wÄ™glowodanów w diecie może prowadzić do odkÅ‚adania tÅ‚uszczu i zbyt dużego obciążenia dla stawów, oprócz tego, mogÄ… obniżyć caÅ‚kowity pobór energii i biaÅ‚ka a także obniżyć wchÅ‚anianie skÅ‚adników mineralnych co poÅ›rednio może powodować niedobory mineralne i również dziaÅ‚ać niekorzystnie na koÅ›ci.
​
5. TÅ‚uszcze w diecie
Niedobór kwasów tÅ‚uszczowych w diecie może mieć wpÅ‚yw na zwolnienie wzrostu, zmniejszenie aktywnoÅ›ci fizycznej, reprodukcyjnoÅ›ci a także utratÄ™ masy ciaÅ‚a. Nie majÄ… bezpoÅ›redniego wpÅ‚ywu na powstawanie HD.
​
6. Substancje mineralnie w diecie
Zapotrzebowanie na wapÅ„ i fosfor, oraz magnez jeszcze szczególnie ważne w rozwoju mÅ‚odych psów, zwÅ‚aszcza ras dużych i olbrzymich. Należy jednak pamiÄ™tać o tym, aby zachować umiar w suplementacji tych mineraÅ‚ów, gdyż możemy w ten sposób zaszkodzić szczeniakowi.
​
7. Suplementacja
Zróżnicowana energetycznie oraz zbilansowana pod wzglÄ™dem skÅ‚adników mineralnych dieta nie wymaga suplementacji. NajlepszÄ… radÄ… czy i jakie odżywki stosować w profilaktyce czy leczeniu dysplazji jest zasiÄ™gniÄ™cie porady u kompetentnego lekarza medycyny weterynaryjnej.
​
Z badaÅ„ wynika, że podawanie szczeniÄ™ciu nadmiernie wzbogaconego wapniem, wysokoenergetycznego i dobrze przyswajanego pożywienia podawanego ad libitum, czyli do woli bÄ™dzie miaÅ‚o decydujÄ…cy wpÅ‚yw na wystÄ…pienie zmian o charakterze osteochondrozy prowadzÄ…cej w późniejszym czasie do bardziej zaawansowanych zmian. Przy czym ilość fosforu, biaÅ‚ka i wÄ™glowodanów nie bÄ™dzie miaÅ‚a wiÄ™kszego znaczenia.
​
Budowa stawu biodrowego
​
Najprościej ujmując staw biodrowy składa się z sferycznie wklęsłej powierzchni stawowej panewki kości biodrowej miednicy oraz kulistym, wypukłym zakończeniem głowy kości udowej. Te dwa kostne elementy pokryte chrząstką stawową zamknięte są wewnątrz torebki stawowej- jej wewnętrzna warstwa nieustannie produkuje nową i wchłania starą, zużytą maź stawową (maź ma za zadanie odżywić chrząstkę). Zapewnia także prawidłowe warunki ślizgania się powierzchni stawowych, gdyż zawiera znaczną ilość kwasu hialuronowego.
​
Zdrowa torebka stawowa to cienka bÅ‚oniasta struktura, można przez niÄ… zobaczyć biel chrzÄ…stek stawowych. Jest także dość elastyczna- stÄ…d tak szeroki zakres ruchów koÅ„czyny miednicznej. JednoczeÅ›nie jest bardzo mocna- torebka pÄ™ka tylko przy bardzo poważnych urazach- w rezultacie zwichniÄ™cia stawu biodrowego bÄ…dź zÅ‚amaÅ„ gÅ‚owy lub szyjki koÅ›ci udowej.
​
Dzięki obecności lepkiej mazi stawowej dochodzi do delikatnego zassania głowy kości udowej do panewki- dzięki czemu jakość chrząstki pozostaje bez zmian i staw pozostaje zdrowy.
​
W skÅ‚ad stawu wchodzi także wiÄ™zadÅ‚o gÅ‚owy koÅ›ci udowej zwane obÅ‚ym- Å‚Ä…czy dno panewki koÅ›ci biodrowej z gÅ‚owÄ… koÅ›ci udowej. WiÄ™zadÅ‚o chroni przed zwichniÄ™ciami stawu, kiedy natomiast wystÄ™pujÄ… różnice w ksztaÅ‚cie panewki i gÅ‚owy koÅ›ci udowej- wiÄ™zadÅ‚o to nie jest w stanie chronić przed wypadniÄ™ciem gÅ‚owy.
​
Ostatnim elementem mającym znaczenie w dynamice pracy stawu są mięśnie tej okolicy.
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
Diagnozowanie
​
Rozpoznanie opiera siÄ™ na podstawie przeprowadzonego wywiadu, badania klinicznego i badania RTG.
Badanie RTG profilaktyczne przeprowadzane jest po zakończeniu wzrostu psa, jak wiadomo, każda rasa ma inną specyfikę.
​
Badanie RTG przeprowadzane jest w gÅ‚Ä™bokiej sedacji bÄ…dź znieczuleniu ogólnym. Pies powinien na to badanie przyjechać na czczo- aby zminimalizować ryzyko wymiotów i zachÅ‚yÅ›niÄ™cia siÄ™. Pies uÅ‚ożony jest na grzbiecie, koÅ„czyny miedniczne muszÄ… być wyprostowane w stawach biodrowych, koÅ›ci udowe równolegÅ‚e do siebie, rzepki muszÄ… być widoczne w poÅ‚owie szerokoÅ›ci dalszych koÅ„ców koÅ›ci udowych. Przechylenie miednicy psa w trakcie badania powoduje powstanie asymetrycznego obrazu stawów i konieczność powtórnego wykonania zdjÄ™cia. Taki obraz jest zafaÅ‚szowany i nie może być oceniany.
​
Ocenie podlegajÄ…:
-
Miednica i panewki miednicy pod względem kształtu i ich głębokości
-
GÅ‚owy i szyjki koÅ›ci udowych- ksztaÅ‚t, zagÅ‚Ä™bienie, zmiany wytwórcze
-
Szerokość przestrzeni między panewką a głową kości udowej
-
Zagłębienie głowy kości udowej w panewce
-
Wynik pomiaru kÄ…ta Norberga (powinien być równy lub wiÄ™kszy niż 105 stopni)
-
Obecność niewykształcenia krawędzi panewki kości biodrowej
-
Obecność zmian zwyrodnieniowych krawędzi panewki
-
Kąty nachylenia głowy
-
Obecność zmian wytwórczych, znieksztaÅ‚cajÄ…cych panewki i/lub gÅ‚owy koÅ›ci udowej
-
Obecność podwichnięcia głowy kości udowej
​​
Powyższe zmiany, jeÅ›li wystÄ™pujÄ…, sÄ… klasyfikowane wg ustalonej punktacji- na podstawie sumy punktów ustala siÄ™ czy i w jakim stopniu wystÄ™puje dysplazja.
Istnieje kilka systemów oceny, przedstawionych na poniższej tabeli:
​
​
Postępowanie
Schemat leczenia u psów z dysplazjÄ… stawów biodrowych obejmuje postÄ™powanie zachowawcze, czyli dziaÅ‚ania nieinwazyjne oraz modyfikujÄ…ce- inwazyjne w tym metody chirurgiczne.
U psów bez poważnych deformacji, podwichnięć i objawów ChZS, postÄ™powanie lecznicze powinno obejmować:
-
Modyfikację żywienia i ruchu psa
-
Właściwą dietę redukującą częstą nadwagę
-
Ćwiczenia korygujące postawę kończyn miednicznych
-
ModyfikacjÄ™ tkanki Å‚Ä…cznej- gÅ‚ównie suplementacja kwasem hialuronowym, kolagenem hydrolizowanym, MSM, czarci pazur.
-
Fizykoterapię i ćwiczenia
-
AkupunkturÄ™, stymulacjÄ™ elektrycznÄ…
-
Zastosowanie prekursorów chrzÄ…stki i mazi stawowej- wspomniany kwas hialuronowy, siarczan chondroityny, glikozaminoglikany
-
Podawanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych, bardzo rzadko steroidowych
-
Postępowanie chirurgiczne- przy niewystarczających rezultatach działań zachowawczych
PostÄ™powanie chirurgiczne powinno być dokonywane na psach które ukoÅ„czyÅ‚y wzrost- rozwój szkieletu u szczeniÄ…t nie przebiega w sposób linearny- nie zawsze powoduje staÅ‚e pogarszanie siÄ™ czynnoÅ›ci stawów.
Poniżej tabela z różnymi zabiegami- jest to lista stale aktualizowana- to do lekarza weterynarii należy wybór Å›cieżki postÄ™powania z chorym psem.
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
OFA, Orthopedic Foundation or Animals, przeprowadziÅ‚a ogromne, wieloletnie badania na wielu rasach psów w Ameryce. Skutkiem tego powstaÅ‚a statystyka wystÄ™powania dysplazji w latach 1974 do 2016 roku.
​
​
​
​
​
​
Dysplazja stawów biodrowych oraz dysplazja stawów Å‚okciowych – wg OFA amstaffy sÄ… na dość wysokim 23 miejscu pod wzglÄ™dem czÄ™stoÅ›ci zachorowaÅ„ na dysplazjÄ™ stawów biodrowych oraz na 17 miejscu pod wzglÄ™dem zachorowaÅ„ na dysplazjÄ™ stawów Å‚okciowych co jest oczywiÅ›cie podyktowane budowÄ… obrÄ™czy barkowej u tej rasy oraz dość szerokÄ… klatkÄ… piersiowÄ…, preferowanÄ… we wzorcu rasy.
​